شب یلدا چند سال قدمت دارد ؟ بررسی تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا

ایرانیان در گذشته دارای جشن ها و رسوم متنوعی بوده اند و شاید به همین خاطر هم رکورد شادترین مردم جهان را داشته اند. شب یلدا هم یکی از قدیمی ترین آیین ها و جشن های ایرانیان است که هر سال در اولین شب زمستان که به عبارتی بلند ترین شب سال هم هست جشن می گیرند. اکنون ما در این مطلب قصد داریم شما را با آداب و رسوم و تاریخچه این جشن باستانی آشنا نماییم.

تاریخچه شب یلدا

یلدا در لغت به معنی زایش بوده و ریشه “سریانی” داشته است. این جشن باستانی تقریبا از 2500 سال پیش به تقویم ایرانیان افزوده شده است و تاکنون داستان ها و افسانه های زیادی در رابطه با این شب گفته شده و احتمالا شما هم شنیده اید. اما معروف ترین آنها افسانه ای است که روایت می کند در بلند ترین شب سال اهریمن و تاریکی به دست نور و اهورامزدا شکست خورده اند و از همین رو در بلند ترین شب سال یا همان شب یلدا با افروختن آتش و برگزاری جشن و سرور به شادی می پردازند.

به دلیل گذشت سال های زیاد از اولین سال های برگزاری این جشن، آداب و سنن آن نیز دچار تغییراتی شده و برخی از آئین های قدیمی از بین رفته و رسوم جدید جای آن ها را گرفته اند.

با همه اینها شب یلدا در نظر ایرانیان جایگاه ویژه ای دارد و با گذشت سال های زیاد، هنوز هم ایرانیان به این شب، به عنوان یک جشن بزرگ نگاه می کنند و هر ساله از چند روز قبل برای برگزاری این جشن تدارکاتی می بینند.

آداب و رسوم شب یلدا

با توجه به وسعت ایران در گذشته بدیهی است که کشورهای همسایه هم در جشن های باستانی خود شب یلدا را داشته باشند و این شب را جشن بگیرند و از آنجایی که اقوام مختلفی در سراسر ایران و کشورهای همسایه وجود دارند، هر یک آداب رسوم خاص خود را به آئین های این جشن باستانی اضافه کرده اند. از جمله مهم ترین کشورهایی که شب یلدا را جشن میگیرند کشورهای افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، پاکستان، هند، ترکمنستان و ازبکستان می باشند.

اما برخی از آئین ها در این شب وجود دارد که تقریبا در همه اقوام ایران باستان مشترک می باشد و همه به آن عمل می کنند. از این آداب و رسوم مشترک می توان به مراسماتی همچون جمع شدن در خانه بزرگان، برگزاری جشن و سرور، خوردن میوه های زمستانی و پاییزی همچون انار و هندوانه، گرفتن فال حافظ، سفره آرایی مخصوص شب یلدا، تهیه انواع شیرینی و آجیل برای پذیرایی از مهمان ها، گرفتن جشنی مخصوص برای تازه عروس خانواده اشاره کرد.

یکی از مهمترین مراسمات شب یلدا، بردن خوانچه یا شب چله ای به خانه تازه عروس می باشد که در هر شهر با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم خودشان این خوانچه ها را تزئین می کنند. به طور مثال مردم آذربایجان این خوانچه ها را با هندوانه و شال های قرمز تزئین می کنند و مردم شمال نیز از ماهی برای تزئین استفاده می کنند.

از آنجایی که در گذشته دیدار بین عروس و داماد بسیار سخت بوده است، هدیه و بردن خوانچه برای عروس، از جمله مراسماتی بوده که در آن عروس و داماد می توانستند همدیگر را ببینند. به همین خاطر هم این مراسم از جایگاه خاصی در بین تازه عروس و داماد ها برخوردار بوده است.

سفره آرائی شب یلدا

سفره شب یلدا یکی از مهمترین قسمت های این جشن باستانی می باشد که آن را با توجه به آداب و رسوم هر منطقه به نوعی تزئین می کردند و در میان تمام خوراکی های که درون سفره وجود داشته انار و هندوانه از واجبات بوده که در سفره همه اقوام ایرانی هم دیده می شود. خوراکی هایی که در این شب مصرف و در سفره چیده می شود ارتباط مستقیمی با جغرافیای محلی که آئین شب یلدا در آن برگزار می شود، دارد که مردم هر شهر و منطقه با میوه های موجود در آن محل، جشن را برگزار می کنند. به طور مثال در سفره کردستانی ها همیشه خوراکی هایی مانند دلمه و نان سنگک دیده می شود و در سفره گلستانی ها شیرینی هایی مانند مَت و کَسمَک به چشم می خورد. در خراسان نیز یک نوع شیرینی به نام کف توسط خانوم ها پخته می شود و در این شب در سفره شان قرار می دهند. رنگینک و خرما هم از جمله شیرینی هایی است که در سفره شیرازی ها می توان دید.

سفره آرائی شب یلدا از جمله هنرهایی است که در بسیاری از آموزشگاه ها تدریس می شود و بسیار با اهمیت می باشد. این سفره زیبایی های خاص خود را دارد و شامل تمام خوراکی های معمول منطقه می شود. معمولا سفره یلدا را مادر و یا دختر خانواده تزئین می کنند و علاوه بر قرار دادن خوراکی های مختلف در آن، زیبایی و جلوه خاصی را نیز با قراردادن گل، شمع و دیگر اشیا تزئینی، چند برابر می کنند. در شب یلدا سفره شام نیز وجود دارد که معمولا همراه با غذاهایی سنتی و یا ماهی پلو می باشد و هر منطقه بنا به فرهنگ خود، خوراکی هایی را به آن اضافه می کنند.

تاریخ شب یلدا در ایران و دیگر کشورها

این جشن باستانی را هر ساله در بلندترین شب سال یعنی 30 ام آذرماه که به عبارتی اولین شب زمستان و آخرین شب پاییز می باشد، برگزار می کنند. این تاریخ مصادف است با دسامبر 2018 و 13 ربیع الثانی سال 1440 قمری.